Studija Monje Jović o utopiji i distopiji u srpskoj prozi XX vijeka

•  Print 

U izdanju Knjižarnice Zorana Stojanovića iz Sremskih Karlovaca objavljena je studija Utopija i distopija u srpskoj prozi druge polovine dvadesetog vijeka zasnovana na doktorskoj disertaciji dr Monje Jović.

Riječ je o opsežnom istraživačkom radu sa fokusom na djelima različitih i raznorodnih poetika, koja reflektuju specifičan istorijski trenutak u domaćoj književnosti druge polovine prošlog vijeka.

Obrađena djela su: Plati pa nosi (1948) Đorđa Jovanovića, Pronalazak Athanatika (1957) Vladana Desnice, Snijeg i led (1961) Eriha Koša, Na kraju ostaje riječ (1980) Ivana Ivanjija, Besnilo (1983), 1999 (1984) i Atlantida (1985) Borislava Pekića, Jesen svakog drveta (1997), Evropa broj dva (1998) i Drvodelja iz Nabisala (1999) Vojislava Despotova.

Neka od tih djela po prvi put su tumačena u utopijsko/distopijskom ključu kroz praćenje porijekla dominantnih tema, motiva i književnih postupaka.

Istraživanje se zasniva na najznačajnijim teorijskim uvidima vezanim za utopiju i distopiju, koja savremena nauka o književnosti izučava u kontekstu naučne fantastike. Tako je tumačenje navedenih djela srpskih prozaista temeljno usmjereno teorijskim postavkama i terminima Darka Suvina, Frederika Džejmsona, Limana Tauera Sardženta, Marka Anženoa, Toma Mojlana i drugih značajnih svjetskih teoretičara književnosti.

„Nadam se da će knjiga biti korisna i čitana od onog malog i odabranog broja ljudi kojima je tumačenje teksta posao, ali i od onih koji jednostavno vole i čitaju naučnu fantastiku pa bi željeli da znaju kakva to književna teorija iza nje stoji i kakve je domete srpska književnost dala na polju socijalne naučne fantastike – distopije i utopije“, izjavila je Monja Jović povodom objavljivanja studije. „Voljela bih da ovo istraživanje otvori drugima puteve kojima će tragati dublje i dalje“.

Studiju otvara tumačenje romana Plati pa nosi (1948) Đorđa Jovanovića, jedno od najneobičnijih književnih djela nastalih tokom okupacije Beograda. Riječ je o satiričnoj, ideološkoj kritici potrošačkog društva, koja izrasta u uznemirujuću distopijsku sliku svijeta u kome je sve na prodaju i sve svedeno na spektakl, a mediji su sredstvo privilegovane elite. Jovanović u ovom djelu, kako primjećuje Monja Jović, koristi neobične i uzbudljive metanarativne strategije koje upućuju na znatno kasnije književne tokove. Poseban kuriozitet predstavlja podatak da je roman objavljen tri godine prije tematski srodnog, kultnog ostvarenja Svemirski trgovci Frederika Pola i Sirila Kornbluta.

Antiutopija Pronalazak Athanatika (1957) Vladana Desnice koristi bioetičku problematiku u kontekstu pitanja nejednakosti ljudi ali ne u klasnoj već u egzistencijalnoj ravni – pravu na život.

Snijeg i led (1961) Eriha Koša prikazuje apokaliptični horizont novog ledenog doba, u kontekstu hladnoratovske atmosfere. Društvena nejednakost je centralna tema ovog romana, a kritika se upućuje na račun socijalizma.

Radnja romana Na kraju ostaje riječ (1980) Ivana Ivanjija smještena je u svijetu daleke budućnosti opterećenom nejednakošću između ljudi i njihovih vještački stvorenih parnjaka, koji se odgajaju kao rezerve organa. Ivanjijevo utopističko društvo budućnosti ćuti o fundamentalnom grijehu sopstvenog svijeta.

Bitan dio studije posvećen je i najvažnijem utopijsko-distopijskom projektu u sistemu srpske književnosti – antropološkom troknjižju Besnilo (1983), 1999 (1984) i Atlantida (1985), kojim Borislav Pekić uspješno uvodi srpsku književnost u vrh svjetskog naučnofantastičnog i distopijskog kanona.

Studiju zaokružuje sagledavanje tri poslednja književna ostvarenja Vojislava Despotova – Jesen svakog drveta (1997), Evropa broj dva (1998) i Drvodelja iz Nabisala (1999) – kojima autor, u postmodernističkom ključu, tematizuje probleme autentičnosti čovjeka i njegovog okruženja na kraju dvadesetog vijeka, fokusirajući se na probleme simulacije i simulakruma, dosledno gradeći motiv zamijenjenog svijeta.

Monja Jović rođena je 1977. godine u Zagrebu. Urednica je u izdavaštvu udžbenika, dramska je spisateljica i scenaristkinja. U Beogradu je, nakon završenog Odsjeka za klasične jezike Filološke gimnazije, upisala grupu za srpsku književnost i jezik sa opštom književnošću na Filološkom fakultetu. Doktorirala je na istom fakultetu sa temom Utopija i distopija u srpskoj prozi druge polovine vijeka.

Izvor i foto: art-anima.com                                                                                                         

Tekst objavila: Sanida Kajević                                                                                                                    

Redakcija portala Refesticon                                            

This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.